Een paard in de gang

"Het is te erg voor woorden maar we staan met de rug tegen de muur. Moet er eerst een ongeluk gebeuren voor we kunnen ingrijpen?" Dat vragen hulpverleners zich af in de 'Zembla'-documentaire 'Een paard in de gang'.

Leon (53) is zwakbegaafd. Zijn vriendin Jolanda (*) is 40 en heeft een persoonlijkheidsstoornis. Ze wonen samen in een keurige woonwijk in het Limburgse dorp Neerbeek en zijn de schrik van de buurt. "Het is een huis aan de buitenkant, maar binnen is het een vuilnisbelt. Het is één vieze, vettige troep", zegt de wijkagent. "Deze twee mensen zijn gevaarlijk; ze bedreigen elkaar met messen en ze branden alleen maar kaarsen in huis", roept de overbuurman. De GGD noemt de situatie in huis "mensonwaardig" en de wethouder zegt: "Dit is onacceptabel."

Leon is 33 jaar als zijn moeder sterft. Zijn vader is enkele jaren daarvoor overleden. Hij erft het huis en het spaargeld van zijn ouders. In 1992 ontmoet Leon Jolanda. Vanaf dat moment gaat het bergafwaarts. Ze lijdt aan een persoonlijkheidsstoornis en is verslaafd aan drank. Als ze wegens overlast uit haar flat wordt gezet, biedt Leon haar onderdak. Jolanda is in korte tijd de baas over het huis én over Leon. Zijn geld gaat op aan haar drankverslaving en hij is niet bij machte de vele dieren die ze meeneemt buiten de deur te houden. Haar paard staat op een gegeven moment niet meer in het schuurtje in de achtertuin, maar binnen in de gang.

De hulpverlener die eens per week een bezoek brengt aan Leon zegt: "Een zwakbegaafde man en een psychiatrisch zieke vrouw samen in een huis, dat kan alleen een neergaande spiraal teweeg brengen." In korte tijd is het huis vervuild en holt Leon's gezondheid achteruit. Jolanda's vader is ten einde raad. "Mijn dochter is ziek. Ze moet geholpen worden, ik kan het niet. Ik heb het twintig jaar geprobeerd, er is geen beginnen aan."

Moord
De hulpverlener van het RIAGG kan de verantwoordelijkheid niet langer aan: "Ik trek iedere week een halve dag met Leon op. Ik zie het gewoon fout gaan. Waar ben ik als er straks een moord wordt gepleegd?"

Gemeente, RIAGG, GGD, maatschappelijk werk en politie praten al acht jaar over een oplossing. Leon en Jolanda moeten geholpen worden, vindt iedereen. Volgens de RIAGG-psychiater biedt de wet geen mogelijkheden om in te grijpen. "Deze twee mensen weigeren hulp en de drie pogingen om Leon vrijwillig op te laten nemen in een psychiatrisch ziekenhuis zijn mislukt. Hij zegt op het laatste moment steeds af en als hij nee zegt, kunnen wij niets doen. Volgens de wet is het onmogelijk om hen gedwongen op te nemen en te behandelen, hoe nodig dat ook is", aldus de psychiater. "Als ze zelf niet geholpen willen worden, staan wij machteloos toe te kijken hoe het fout gaat."

(*) Uit privacy-overwegingen is de naam Jolanda gefingeerd.